Watermolen-
landschappen
landschappen
Vanuit haar eigen watermolen bouwde Riet Meijer aan een gemeenschap rondom watermolenlandschappen. Haar aanpak is een voorbeeld van hoe mensen in het Brabantse bekenlandschap duurzame relaties opbouwen. Vanuit betrokkenheid bij ‘hun’ gebied maken zij samen het landschap. Zij ontmoeten elkaar bij de ‘dorpspomp’. Zo wordt de kring van kennissen met kennis van een gebied steeds groter.
Riet groeide op in de Kempen en voelt zich sterk verbonden met het Brabantse landschap. “Dat heb ik geleerd van mijn vader. Hij was boer en onze boerderij was ooit gesticht door de abdij van Postel. Hij kende het landschap en de waarden ervan als geen ander. Van hem leerden we dat je een mooi landschap moet koesteren en bewaren. En dat je daarvan intens kunt genieten. Hij was dan ook zeer verdrietig over de ruilverkaveling.”
Hooidonkse Watermolen
Riet Meijer is samen met haar man Ernst eigenaar, bewoner en molenaar van de Hooidonkse Watermolen. “Ruim 20 jaar geleden kochten wij de toen volledig vervallen maar nog altijd indrukwekkende zwart geteerde, dubbele watermolen in Nederwetten. Vanaf dat moment zijn we ons gaan verdiepen in de historie en de betekenis van onze molen. Waarom staat die al meer dan 1000 jaar precies op deze plaats? Wat betekende dat destijds voor de boeren in de omgeving? Wat zijn eigenlijk molenrechten?”
Watermolenlandschappen
Na uitgebreid vooronderzoek zijn Riet en haar man aan de slag gegaan met de restauratie van hun watermolen. Dat bleek toch meer voeten in de aarde te hebben dan gedacht. Gelukkig kregen ze daarbij hulp vanuit diverse kanten. “De aankoop van een molen is toch echt wat anders dan de koop van een gewoon huis” constateert Riet. Gelukkig hadden we betrokken aannemers en een vakbekwame molenmaker. Uiteindelijk is het met onze molen helemaal goed gekomen.”
Watermolens hebben lange tijd gefunctioneerd als spil in de (waterkracht)economie van het Brabantse platteland. Nu worden ze vooral gewaardeerd als monumentaal bouwwerk. Riet heeft de afgelopen jaren veel geleerd over de betekenis van watermolens voor natuur en landschap. “Het opstuwen van water in een beek door een watermolen beïnvloedt het peil van het oppervlaktewater. En dat heeft weer invloed op het grondwaterpeil in de beekdalvlakte voor de molen.
We hebben nu te maken met klimaatverandering. Watermolens kunnen een bijdrage leveren aan vergroting van de sponswerking in het beekdal. Hierdoor verdroogt het landschap stroomopwaarts minder of kan daar water worden opgevangen bij piekafvoeren. Zo kan de stuwkracht van een watermolen worden gebruikt in droge én natte periodes.”
Het gebied dat wordt beïnvloed door een watermolen is veel uitgestrekter dan alleen de directe omgeving van de molen. “Bij onze molen is dat ruim zeventig hectare”, vertelt Riet.
Pilot in het Dommeldal
In de afgelopen jaren is Riet Meijer veel mensen tegengekomen die aan de slag willen met hun leefomgeving. Als lid van de adviesraad van de Molenstichting Noord-Brabant vroeg ze de stichting om meer aandacht te vestigen op het belang van watermolens voor het landschap. Dit heeft uiteindelijk geleid tot de ‘Pilot watermolenlandschappen in het Groene Woud’. Een onderzoek naar vijf watermolens en hun omgeving in het Dommeldal. “Dit onderzoek is niet alleen voor molenaars van belang. Het brengt ook prachtig in beeld welke bijdrage watermolenlandschappen kunnen leveren aan het tegengaan van effecten van klimaatverandering. Dit onderzoek heeft alleen plaats kunnen vinden omdat er veel lokale energie is om samen te werken aan het landschap” aldus Riet.
In het eindrapport uit 2019 staan adviezen voor concrete vervolgstappen. “Dankzij het enthousiasme en de inzet van heel veel partners kunnen we nu echt aan de slag met het Erfgoed Dealproject ‘Watermolenlandschappen. We starten met onderzoek naar de manier waarop de inzet van stuwpeilen kan helpen om verdroging tegen te gaan of water op te vangen. Op drie locaties, waaronder Spoordonk en Venbergen, kijken we hoe de verbinding tussen molen en omringend landschap kan worden hersteld. Het effect van de maatregelen zal naar verwachting merkbaar zijn in een gebied van 300 à 400 hectare.”
De ‘dorpspomp’
“Naast kennisontwikkeling over watermolenlandschappen was het verkrijgen van draagvlak en enthousiasme een belangrijke doelstelling van ons project. Tijdens het onderzoek hebben we gesprekken gevoerd met boeren, molenaars, natuurbeschermers, bewoners, betrokken mensen vanuit provincie, waterschap, de erfgoedsector, het Groene Woud, Mozaïek Dommelvallei en anderen. Al pratend hebben we samen de waarden van het watermolenlandschap in beeld gekregen. Ook zijn we samen op zoek gegaan naar maatregelen voor de toekomst, zonder daarbij bijzondere waarden of belangen aan te tasten. We boden iedereen een podium, want dat is de enige manier om draagvlak te creëren. Zodat ieder vanuit zijn eigen waarden, belangen en doelstellingen mee kan gaan doen.”
Bij de dorpspomp praten we en delen we kennis
“Op die manier”, vertelt Riet, ”hebben wij gebouwd aan een gemeenschap of ‘dorpspomp’ rondom de watermolenlandschappen. Want alleen krijg je dit niet voor elkaar. Je spreekt mensen die weer anderen kennen. En die namen dan weer contact met ons op, of nodigden ons uit om samen te bekijken of we iets voor elkaar kunnen betekenen. We hebben bestuurders geïnteresseerd voor watermolens. Zijn met het waterschap op zoek gegaan naar haalbare oplossingen. Hebben het Kadaster geïnspireerd voor een geocache over een verdwenen watermolen. En natuurlijk moet ik de belangrijkste ambassadeurs niet vergeten: de leden van ons kernteam, Ernst en de bestuurder van de Molenstichting Noord-Brabant.”
“Wat ik zelf gemerkt heb is dat steeds meer mensen enthousiast worden over watermolenlandschappen. Dat ze beginnen te zien hoe bijzonder watermolens en hun omgeving zijn. Er is de afgelopen 5 jaar echt veel veranderd! En we blijven op zoek naar mensen die daarin iets willen doen, niet zozeer naar organisaties.”
Zo doe je dat!
Op de vraag aan Riet wat voor haar de belangrijkste lessen waren van de afgelopen twintig jaar is ze heel duidelijk. “Watermolens zijn veel meer dan mooie historische gebouwen. Het landschap dat voor zo’n watermolen was daarmee onlosmakelijk verbonden. Het gaat dus om erfgoed én landschap. Die samenhang moeten we herstellen, want dat biedt perspectief voor de toekomst. Door die kansen te onderzoeken ontstaan bruikbare ingrediënten die je met elkaar kunt delen. Door het samenvoegen daarvan krijg je een verbinding tussen de watermolens in Brabant. Natuurlijk vraagt dat tijd, en stoot je links en rechts je neus, maar mijn advies is: gewoon doorgaan en doen! Het enthousiasme dat wij daarbij onderweg tegenkwamen was fantastisch.”
De Hooidonkse molen moet nog wel 1000 jaar mee
Afsluitend vragen we aan Riet wat haar inspiratie biedt in zo’n langjarig proces.
“Het gaat uiteindelijk vooral om de mensen die samen iets voor elkaar willen krijgen. Een goede onderbouwing en een projecttrekker zijn dan handig. Dat houdt de vaart erin. Ikzelf wil heel graag de mooie kenmerken en eigenschappen van watermolenlandschappen uitdragen, herstellen en meenemen naar de toekomst. Het landschap bewaren op een nieuwe manier voor de mensen die na ons komen. Boeken als ‘De Dommel; stroom door tijd, natuur en landschap’ (Ronald Buskens, Jan van der Straaten) en ‘Watermolens in Noord-Brabant’ (P.H. van Halder) helpen me daarbij. Graag zou ik onze kennis en ervaring willen delen met mensen in andere gebieden in Nederland maar ook daarbuiten.”
Heb je vragen over ‘watermolenlandschappen’ of over de manier waarop je ‘rond de dorpspomp’ aan de slag kunt met een idee voor een gebied, neem dan gerust contact op met Riet. Als ervaringsdeskundige op het gebied van samen werken aan watermolenlandschappen zal zij je graag verder helpen en inspireren bij die zoektocht.
Riet Meijer is te bereiken via:
E: riet.meijer@onsnet.nu
Ook kun je inspiratie opdoen op de volgende plekken:
Het rapport ‘Pilot Watermolenlandschappen in Het Groene Woud’ is te downloaden via:
